Doanh nghiệp chế xuất (DNCX) là gì? Toàn tập về hoạt động & quy định hải quan

Khái niệm Doanh nghiệp chế xuất (DNCX) theo pháp luật Việt Nam

Để hiểu rõ về DNCX, trước hết chúng ta cần tìm hiểu định nghĩa và những đặc điểm cơ bản nhất của loại hình doanh nghiệp này theo quy định của pháp luật Việt Nam.

Định nghĩa và đặc điểm pháp lý của DNCX

Theo quy định hiện hành, Doanh nghiệp chế xuất (DNCX) là doanh nghiệp được thành lập và hoạt động trong khu chế xuất, khu công nghiệp hoặc khu kinh tế. Đặc trưng cốt lõi của DNCX là chuyên sản xuất sản phẩm để xuất khẩu, thực hiện các hoạt động gia công hàng hóa, hoặc cung cấp các dịch vụ liên quan trực tiếp đến hoạt động sản xuất xuất khẩu và gia công.

Một điểm then chốt trong mô hình hoạt động của DNCX là yếu tố "khu vực hải quan riêng biệt". Các DNCX phải được ngăn cách với khu vực nội địa bằng hàng rào cứng, có cổng ra vào và hệ thống kiểm soát chặt chẽ của cơ quan hải quan. Điều này đảm bảo rằng mọi hoạt động xuất nhập khẩu, luân chuyển hàng hóa đều nằm trong tầm kiểm soát của cơ quan hải quan, từ đó tạo điều kiện thuận lợi cho việc áp dụng các chính sách ưu đãi về thuế và quản lý rủi ro.

Ví dụ minh họa: Một công ty A chuyên sản xuất linh kiện điện tử để xuất khẩu sang thị trường Mỹ. Công ty A được thành lập và đặt nhà máy trong Khu công nghiệp VSIP Bình Dương, có tường rào bao quanh và cổng kiểm soát riêng. Nguyên vật liệu nhập khẩu từ nước ngoài vào nhà máy sẽ được hải quan giám sát chặt chẽ, và sản phẩm sau khi hoàn thành cũng sẽ được xuất khẩu trực tiếp mà không đưa vào tiêu thụ nội địa (trừ một số trường hợp đặc biệt và có sự cho phép). Đây chính là một DNCX điển hình.

Việc phân biệt rõ DNCX với các loại hình doanh nghiệp khác là rất quan trọng để tránh nhầm lẫn và áp dụng sai quy định.

• DNCX và Doanh nghiệp nội địa:

  • Mục đích hoạt động: Doanh nghiệp nội địa chủ yếu sản xuất và kinh doanh để phục vụ thị trường trong nước. DNCX tập trung 100% vào sản xuất hàng hóa để xuất khẩu hoặc gia công cho đối tác nước ngoài.

  • Chính sách thuế: Doanh nghiệp nội địa chịu đầy đủ các loại thuế như thuế Giá trị gia tăng (VAT), thuế nhập khẩu, thuế tiêu thụ đặc biệt (nếu có) khi mua bán hàng hóa trong nước hoặc nhập khẩu. DNCX được hưởng nhiều ưu đãi miễn thuế nhập khẩu cho nguyên liệu, vật tư, máy móc tạo tài sản cố định; không phải nộp thuế VAT cho hàng hóa, dịch vụ mua từ nội địa để phục vụ sản xuất xuất khẩu.

  • Kiểm soát hải quan: Doanh nghiệp nội địa ít chịu sự kiểm soát trực tiếp của hải quan trong quá trình sản xuất. DNCX luôn chịu sự giám sát chặt chẽ của hải quan đối với toàn bộ quá trình nhập khẩu, sản xuất, xuất khẩu và tồn kho nguyên liệu, vật tư, sản phẩm.

• DNCX và Doanh nghiệp gia công đơn thuần:

  • Phạm vi hoạt động: Doanh nghiệp gia công đơn thuần thường chỉ thực hiện các công đoạn gia công theo hợp đồng thuê gia công, sử dụng nguyên liệu do bên thuê cung cấp. DNCX có thể tự chủ động nhập khẩu nguyên liệu, sản xuất và xuất khẩu sản phẩm hoàn chỉnh, hoặc kết hợp cả hai hình thức.

  • Thủ tục hải quan: Mặc dù đều liên quan đến hoạt động xuất nhập khẩu, nhưng DNCX có hệ thống quản lý hải quan phức tạp và toàn diện hơn, với các quy định riêng về báo cáo định kỳ, quản lý kho, v.v.

Các quy định pháp lý nền tảng cho DNCX tại Việt Nam

Hoạt động của DNCX được điều chỉnh bởi một hệ thống các văn bản pháp luật chặt chẽ, đảm bảo tính minh bạch và công bằng. Việc nắm vững những văn bản này là điều kiện tiên quyết để DNCX hoạt động đúng pháp luật và tận dụng tối đa các ưu đãi.

Luật Hải quan và các Nghị định hướng dẫn

Luật Hải quan là xương sống của các quy định liên quan đến hoạt động xuất nhập khẩu tại Việt Nam, bao gồm cả DNCX. Các Nghị định của Chính phủ có vai trò cụ thể hóa và hướng dẫn chi tiết việc thi hành Luật này.

Nghị định 18/2021/NĐ-CP – Những sửa đổi, bổ sung quan trọng

Nghị định 18/2021/NĐ-CP ngày 11/03/2021 của Chính phủ là văn bản sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 35/2017/NĐ-CP ngày 25/04/2017 quy định chi tiết một số điều của Luật Quản lý ngoại thương về hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu. Đối với DNCX, Nghị định này đã mang lại nhiều điểm mới đáng chú ý, đặc biệt là về việc quản lý hoạt động mua bán hàng hóa giữa DNCX và nội địa.

• Cho phép DNCX bán phế liệu, phế phẩm vào thị trường nội địa: Trước đây, việc bán phế liệu, phế phẩm từ DNCX vào nội địa gặp nhiều vướng mắc. Nghị định 18/2021/NĐ-CP đã có những quy định rõ ràng hơn, cho phép DNCX được bán phế liệu, phế phẩm trực tiếp vào thị trường nội địa mà không cần phải làm thủ tục nhập khẩu như hàng hóa thông thường, miễn là tuân thủ các quy định về quản lý chất thải và môi trường. Điều này giúp DNCX tối ưu hóa việc xử lý và tái sử dụng các sản phẩm phụ.

• Quy định về việc DNCX được bán hàng hóa vào nội địa: Nghị định này cũng làm rõ hơn các trường hợp DNCX được phép bán hàng hóa vào thị trường nội địa, ví dụ như bán các sản phẩm không đạt tiêu chuẩn xuất khẩu, hoặc bán các sản phẩm được phép kinh doanh tại thị trường nội địa nhưng phải tuân thủ đầy đủ các quy định về thuế và thủ tục nhập khẩu như doanh nghiệp nội địa.

Để tìm hiểu sâu hơn về những thay đổi này, quý doanh nghiệp có thể tham khảo bài viết chi tiết của Nhật Thực về Nghị định 18/2021/NĐ-CP DNCX.

Nghị định 134/2016/NĐ-CP ngày 01/09/2016 của Chính phủ, quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu, là một trong những văn bản pháp lý quan trọng nhất đối với DNCX. Nghị định này cụ thể hóa các chính sách miễn thuế, giảm thuế mà DNCX được hưởng.

• Điều kiện được miễn thuế: Nghị định quy định rõ các loại hàng hóa (nguyên liệu, vật tư, linh kiện, máy móc, thiết bị) nhập khẩu để sản xuất hàng xuất khẩu của DNCX được miễn thuế nhập khẩu. Điều kiện tiên quyết là hàng hóa này phải được sử dụng trực tiếp vào quá trình sản xuất sản phẩm để xuất khẩu.

• Trách nhiệm quản lý, báo cáo: DNCX có trách nhiệm quản lý, theo dõi tình hình sử dụng hàng hóa miễn thuế và báo cáo quyết toán theo định kỳ cho cơ quan hải quan. Đây là một trong những nghĩa vụ quan trọng nhất để đảm bảo tính minh bạch và tránh gian lận.

Các văn bản hướng dẫn khác (thông tư, công văn)

Ngoài các Nghị định mang tính nền tảng, hoạt động của DNCX còn chịu sự điều chỉnh của nhiều văn bản hướng dẫn chi tiết từ các Bộ, ngành, đặc biệt là Bộ Tài chính và Tổng cục Hải quan.

• Thông tư: Ví dụ, Thông tư 38/2015/TT-BTC (đã được sửa đổi, bổ sung bởi Thông tư 39/2018/TT-BTC) quy định về thủ tục hải quan; kiểm tra, giám sát hải quan; thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu và quản lý thuế đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu. Các Thông tư này cung cấp hướng dẫn cụ thể về quy trình, biểu mẫu, và các yêu cầu kỹ thuật trong hoạt động hải quan của DNCX.

• Công văn hướng dẫn: Ngoài ra, Tổng cục Hải quan thường xuyên ban hành các công văn hướng dẫn nghiệp vụ để giải đáp vướng mắc, làm rõ các quy định hoặc cập nhật chính sách mới. Việc theo dõi sát sao các công văn này là rất quan trọng để DNCX luôn cập nhật thông tin và tuân thủ đúng quy định.

Quyền lợi và nghĩa vụ của Doanh nghiệp chế xuất

DNCX được thiết lập để hưởng các chính sách ưu đãi nhằm khuyến khích đầu tư và sản xuất xuất khẩu. Tuy nhiên, đi kèm với những quyền lợi đó là những nghĩa vụ nghiêm ngặt cần được tuân thủ.

Chính sách ưu đãi vượt trội về thuế

Đây là một trong những lợi thế lớn nhất khi hoạt động dưới mô hình DNCX, giúp doanh nghiệp giảm đáng kể chi phí đầu vào và tăng khả năng cạnh tranh.

• Miễn thuế nhập khẩu:

  • Hàng hóa tạo tài sản cố định: Máy móc, thiết bị, linh kiện, phụ tùng, phương tiện vận tải chuyên dùng trong dây chuyền công nghệ, vật tư xây dựng trong nước chưa sản xuất được để tạo tài sản cố định của DNCX được miễn thuế nhập khẩu.

  • Nguyên liệu, vật tư, linh kiện: Các nguyên liệu, vật tư, linh kiện nhập khẩu để trực tiếp sản xuất hàng xuất khẩu được miễn thuế nhập khẩu. Đây là yếu tố then chốt giúp giảm giá thành sản phẩm.

  • Hàng hóa phục vụ sản xuất nhưng không tạo ra sản phẩm: Ví dụ: Khuôn mẫu, vật tư tiêu hao trực tiếp cho sản xuất cũng có thể được miễn thuế.

• Ưu đãi về thuế Giá trị gia tăng (VAT):

  • Hàng hóa, dịch vụ mua từ nội địa: DNCX khi mua hàng hóa, dịch vụ từ thị trường nội địa Việt Nam để phục vụ trực tiếp cho hoạt động sản xuất xuất khẩu thường được áp dụng thuế suất VAT 0% hoặc thuộc đối tượng không chịu thuế VAT. Điều này giúp DNCX không phải gánh chịu chi phí VAT đầu vào.

  • Hàng hóa xuất khẩu: Sản phẩm của DNCX khi xuất khẩu ra nước ngoài cũng được áp dụng thuế suất VAT 0%.

• Ưu đãi về thuế Thu nhập doanh nghiệp (TNDN):

  • Tùy thuộc vào địa bàn đầu tư (khu kinh tế, khu công nghệ cao, địa bàn có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn, đặc biệt khó khăn) và lĩnh vực sản xuất (ví dụ: công nghệ cao, công nghiệp hỗ trợ), DNCX có thể được hưởng các chính sách ưu đãi về thuế TNDN như: miễn thuế TNDN trong một số năm đầu hoạt động và giảm 50% số thuế phải nộp trong các năm tiếp theo.

  • Ví dụ: Một DNCX đầu tư vào lĩnh vực công nghệ cao tại một khu kinh tế có thể được miễn thuế TNDN trong 4 năm đầu và giảm 50% số thuế phải nộp trong 9 năm tiếp theo, áp dụng thuế suất ưu đãi 10% trong 15 năm.

3.2. Nghĩa vụ tuân thủ quy định hải quan chặt chẽ

Để đảm bảo tính công bằng và chống gian lận thương mại, DNCX phải thực hiện các nghĩa vụ rất nghiêm ngặt đối với cơ quan hải quan.

• Chấp hành kiểm tra, giám sát hải quan:

  • Toàn bộ khu vực sản xuất của DNCX được xem là khu vực hải quan riêng, chịu sự kiểm soát của cơ quan hải quan. Điều này bao gồm kiểm tra hàng hóa ra vào cổng, kiểm tra kho, kiểm tra dây chuyền sản xuất khi cần thiết.

  • Cơ quan hải quan có quyền giám sát luồng hàng hóa từ khi nhập khẩu, trong quá trình sản xuất, và khi xuất khẩu. Mục đích là để đảm bảo hàng hóa được sử dụng đúng mục đích miễn thuế và không bị tuồn ra thị trường nội địa trái phép.

• Báo cáo, kê khai đầy đủ, chính xác:

  • Báo cáo quyết toán tình hình sử dụng nguyên liệu, vật tư, máy móc: DNCX có nghĩa vụ lập báo cáo quyết toán định kỳ (thường là hàng năm) về tình hình nhập khẩu, xuất khẩu, tồn kho, và sử dụng nguyên liệu, vật tư, máy móc đã được miễn thuế. Báo cáo này phải được nộp cho cơ quan hải quan quản lý. Đây là một trong những thủ tục quan trọng nhất, đòi hỏi sự chính xác và minh bạch cao.

  • Kê khai thông tin sản xuất: DNCX phải kê khai đầy đủ thông tin về quy trình sản xuất, định mức tiêu hao nguyên vật liệu để cơ quan hải quan có cơ sở kiểm tra, đối chiếu.

• Quản lý sổ sách, chứng từ:

  • DNCX phải duy trì hệ thống sổ sách kế toán, chứng từ đầy đủ, rõ ràng và khoa học, phản ánh chính xác mọi giao dịch liên quan đến hàng hóa xuất nhập khẩu, nguyên vật liệu và sản phẩm.

  • Các chứng từ này bao gồm tờ khai hải quan, hợp đồng mua bán, hóa đơn, phiếu nhập/xuất kho, định mức tiêu hao nguyên liệu, v.v. Tất cả phải được lưu trữ đúng quy định pháp luật để phục vụ cho công tác kiểm tra, hậu kiểm của cơ quan hải quan.

DNCX có thể tham gia vào nhiều loại hình hoạt động, tùy thuộc vào chiến lược kinh doanh và nhu cầu thị trường.

Sản xuất xuất khẩu

Đây là loại hình hoạt động phổ biến nhất và là mục tiêu chính của các DNCX. Doanh nghiệp nhập khẩu nguyên vật liệu, bán thành phẩm, linh kiện từ các quốc gia khác (hoặc mua từ nội địa) để tiến hành sản xuất, lắp ráp, chế biến thành sản phẩm hoàn chỉnh, sau đó xuất khẩu sản phẩm đó ra nước ngoài.

Ví dụ: Một công ty chuyên sản xuất giày dép trong DNCX sẽ nhập khẩu da, đế, phụ kiện từ nhiều nước khác nhau, thực hiện các công đoạn cắt, may, dán... tại nhà máy của mình, sau đó đóng gói và xuất khẩu thành phẩm giày dép ra thị trường châu Âu hoặc Mỹ.

Gia công hàng hóa

DNCX cũng thường xuyên thực hiện các hợp đồng gia công cho đối tác nước ngoài hoặc thậm chí là đối tác trong nước (trong một số trường hợp đặc biệt). Trong mô hình này, bên thuê gia công cung cấp nguyên vật liệu, bán thành phẩm, hoặc thậm chí là máy móc thiết bị, DNCX thực hiện các công đoạn sản xuất theo yêu cầu và sau đó xuất trả sản phẩm đã gia công hoàn chỉnh cho bên thuê.

Ví dụ: Một nhà máy dệt may trong DNCX nhận hợp đồng gia công áo sơ mi cho một thương hiệu thời trang nước ngoài. Thương hiệu này sẽ gửi vải, cúc, chỉ và thiết kế mẫu cho DNCX. DNCX sẽ tiến hành cắt, may, hoàn thiện sản phẩm và sau đó xuất khẩu các lô áo sơ mi thành phẩm trở lại cho thương hiệu đó.

Các hoạt động khác được phép

Ngoài hai loại hình chính trên, DNCX có thể được phép thực hiện một số hoạt động khác, miễn là các hoạt động này phục vụ trực tiếp cho quá trình sản xuất xuất khẩu hoặc gia công, và được cơ quan có thẩm quyền chấp thuận.

• Dịch vụ sửa chữa, bảo hành sản phẩm: DNCX có thể cung cấp dịch vụ sửa chữa, bảo hành cho các sản phẩm mà mình đã sản xuất và xuất khẩu.

• Tái chế, tiêu hủy phế liệu, phế phẩm: DNCX được phép thực hiện việc tái chế hoặc tiêu hủy phế liệu, phế phẩm phát sinh từ quá trình sản xuất theo quy định của pháp luật về môi trường và hải quan.

• Mua bán, trao đổi hàng hóa giữa các DNCX: Trong một số khu chế xuất lớn, các DNCX có thể mua bán, trao đổi nguyên vật liệu, bán thành phẩm với nhau để tối ưu hóa chuỗi cung ứng, với điều kiện tuân thủ các thủ tục hải quan nội khu.

Những thách thức và giải pháp cho DNCX

Mặc dù được hưởng nhiều ưu đãi, DNCX cũng đối mặt với không ít thách thức trong việc tuân thủ các quy định hải quan phức tạp.

Thách thức thường gặp

• Sự phức tạp của quy định: Hệ thống pháp luật Việt Nam, đặc biệt là các quy định về hải quan, thường xuyên có sự điều chỉnh, bổ sung. Việc cập nhật và hiểu đúng các quy định mới là một thách thức lớn.

• Quản lý định mức tiêu hao: Việc xây dựng và quản lý định mức tiêu hao nguyên vật liệu chính xác là yếu tố then chốt để tránh bị ấn định thuế khi quyết toán. Tuy nhiên, đây lại là một trong những điểm yếu của nhiều DNCX do tính chất đa dạng của sản phẩm, thay đổi công nghệ.

• Rủi ro hậu kiểm: Cơ quan hải quan thường xuyên thực hiện công tác hậu kiểm sau khi hàng hóa đã được thông quan. Nếu phát hiện sai sót, DNCX có thể bị truy thu thuế, phạt vi phạm hành chính, thậm chí bị điều tra hình sự.

• Thủ tục hành chính: Mặc dù đã được cải cách, nhưng các thủ tục hải quan đôi khi vẫn còn rườm rà, tốn thời gian, đặc biệt là đối với các giao dịch đặc thù như chuyển đổi loại hình, tiêu hủy, bán phế liệu.

Giải pháp tối ưu cho DNCX

Để vượt qua những thách thức này và hoạt động hiệu quả, DNCX cần có những chiến lược và giải pháp phù hợp:

• Xây dựng bộ phận chuyên trách về hải quan: Đầu tư vào đội ngũ nhân sự có chuyên môn sâu về hải quan, thường xuyên cập nhật kiến thức pháp luật và có kinh nghiệm thực tế trong việc xử lý các thủ tục.

• Ứng dụng công nghệ: Sử dụng các phần mềm quản lý kho, phần mềm kế toán tích hợp với hệ thống hải quan điện tử để tự động hóa quy trình, giảm thiểu sai sót và nâng cao hiệu quả quản lý.

• Xây dựng quy trình nội bộ chặt chẽ: Ban hành và tuân thủ các quy trình nội bộ rõ ràng về quản lý xuất nhập khẩu, kiểm kê kho, lập báo cáo quyết toán để đảm bảo mọi hoạt động đều minh bạch và có thể kiểm soát được.

• Tìm kiếm đối tác tư vấn chuyên nghiệp: Đây là giải pháp hiệu quả nhất để DNCX đảm bảo tuân thủ pháp luật và tối ưu hóa hoạt động. Các đơn vị tư vấn hải quan chuyên nghiệp có kiến thức sâu rộng, kinh nghiệm thực tế và khả năng cập nhật nhanh chóng các thay đổi về chính sách. Họ có thể hỗ trợ DNCX từ việc tư vấn thủ tục, xây dựng định mức, giải quyết các vướng mắc phát sinh cho đến đại diện doanh

Kết luận

Doanh nghiệp chế xuất (DNCX) là một mô hình kinh doanh mang lại nhiều cơ hội nhưng cũng đi kèm với những yêu cầu nghiêm ngặt về tuân thủ pháp luật, đặc biệt là các quy định hải quan DNCX. Việc nắm vững và áp dụng đúng các quy định này không chỉ giúp doanh nghiệp tận dụng tối đa các chính sách ưu đãi mà còn tránh được những rủi ro pháp lý không đáng có, đảm bảo hoạt động kinh doanh bền vững.

Với sự phức tạp của hệ thống pháp luật và tính chất đặc thù của hoạt động DNCX, việc có một đối tác đáng tin cậy để hỗ trợ về các vấn đề hải quan là điều vô cùng cần thiết.

Nếu quý doanh nghiệp đang tìm kiếm giải pháp toàn diện cho thủ tục hải quan cho DNCX như: Thủ tục hải quan đối với hàng hóa gia công của Doanh nghiệp chế xuất (DNCX),  thủ tục xuất khẩu cho Doanh nghiệp chế xuất, thủ tục nhập khẩu cho Doanh nghiệp chế xuất,...  cần được tư vấn quy định hải quan DNCX chuyên sâu, hoặc gặp bất kỳ vướng mắc nào trong quá trình hoạt động, hãy liên hệ ngay với Nhật Thực. Chúng tôi tự hào là đơn vị hàng đầu với đội ngũ chuyên gia giàu kinh nghiệm, am hiểu sâu sắc về pháp luật hải quan và quy trình DNCX. Chúng tôi cam kết mang đến những giải pháp tối ưu, giúp doanh nghiệp của bạn hoạt động thông suốt, hiệu quả và tuân thủ mọi quy định.

Đừng để những vướng mắc về hải quan làm ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh của bạn. Hãy để Nhật Thực đồng hành cùng sự phát triển của doanh nghiệp!

Liên hệ Nhật Thực ngay hôm nay để nhận được sự tư vấn chuyên nghiệp và tận tâm!

---

Thông tin liên hệ Công Ty Nhật Thực
Tên công ty: Công Ty Cổ Phần Công Nghệ Nhật Thực
Địa chỉ: 100B Nguyễn Lương Bằng, Kiến An, Hải Phòng
Số điện thoại: 0946.79.81.83 / 0989.132.626
Email: info@nhatthuc.com.vn
Website: nhatthuc.com.vn